COURAGE

łączymy kolekcje

Marek Janiak (1955) jest z wykształcenia i zawodu architektem, ale sławę zdobył jako członek grupy Łódź Kaliska i jej główny ideolog, autor performansów dokamerowych Ćwiczenia wyzwalające i uczestnik Kultury Zrzuty.

Janiak pochodzi z Łodzi, gdzie studiował architekturę na Politechnice Łódzkiej; na tejże uczelni został po studiach i zrobił karierę naukową. W 1979 roku, wraz z Jerzym Kobą, Andrzejem Kwietniewskim, Adamem Rzepeckim, Andrzejem Świetlikiem i Andrzejem Wielogórskim założył grupę artystyczną Łódź Kaliska, której do dziś jest członkiem. Janiak był twórcą najważniejszych tekstów programowych Łodzi Kaliskiej, przede wszystkim Sztuki Żenującej z 1980 roku, Manifestu II sztuki żenującej z 1983 roku, Drugiego i ostatniego manifestu sztuki żenującej z 1984 roku oraz II (i ostatniego) manifestu sztuki żenującej (brak daty), Praca bez skupienia z 1983 roku, a także współautorem m.in. Manifestu (o sztukę lat osiemdziesiątych) z 1982 roku i O sztukę potrzebną z 1984 roku.

W pierwszym z tych tekstów Janiak pisał, że sztuka żenująca „być może żenuje szczerością i naruszaniem tabu jakim jest nieujawnialność (prywatność) twojego zmagania się z narzuconą ci „koniecznością” myślowego funkcjonowania w społeczeństwie, twojego zmagania się z przymusem ciągłego przystosowania się do tego funkcjonowania”, a także „tyczą się jej następujące pojęcia: nieudany, trywialny głupi, nieciekawy, wtórny, banalny, nielogiczny, nierozsądny, niekonsekwentny, niekomunikatywny, nieodkrywczy, obojętny, cyniczny, niekonstruktywny, nieoczywisty, niespójny, niedobry, zawstydzający, beztroski, żaden, plagiat, nijaki, słaby, prymitywny, bezmyślny, mieszanie pojęć, nieuporządkowany, niewiele”. Zgodnie z tą koncepcją, artysta rozwiesił nad plenerem artystycznym w Osiekach w 1981 roku transparent z napisem „Świątynia sztuki żenującej i innej”.

Realizacją założeń zawartych w manifestach i innych wypowiedziach o charakterze teoretycznym były obiekty z cyklu Sztuce racjonalnej – sztuka żenująca z początku lat osiemdziesiątych, lecz przede wszystkim cykl performansów dokamerowych Ćwiczenia wyzwalające z 1987 roku. Janiak wykonywał w nich czynności bezsensowne – np. próbował balansować patyczkiem ustawionym na czubku nosa lub przesunąć masywne biurko – lecz także rozbijał głową szklaną szybę i wypychał z kadru Zbigniewa Liberę. Działania te oddawały wyczerpanie się etosu awangardowego i żenującą niemożność nowej kreacji, lecz także poczucie osamotnienia i konieczność rywalizacji w obrębie świata sztuki.

Oprócz Łodzi Kaliskiej Janiak współtworzył inną łódzką grupę – Urząd Miasta, zaś w latach 1981-1987 był czynnym uczestnikiem Kultury Zrzuty, w tym autorem wielu stron magazynu „Tango”. Pod koniec lat osiemdziesiątych Janiak skonceptualizował postmodernistyczny zwrot w twórczości Łodzi Kaliskiej. W późniejszych latach, pozostając aktywnym członkiem grupy, Janiak współtworzył Fundację Ulicy Piotrkowskiej i przez wiele lat był jej prezesem. W 2011 roku został architektem miasta Łodzi. Jako profesor Politechniki Łódzkiej wykłada fotografię i projektowanie wnętrz w Instytucie Architektury i Urbanistyki PŁ oraz na Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi.

Przez znaczną część lat osiemdziesiątych Janiak był jedną z ważniejszych postaci łódzkiego undergroundu artystycznego. Kontestował państwowe instytucje kultury, lecz jednocześnie odcinał się od sztuki patriotycznej, zaangażowanej, czy w jakikolwiek sposób społecznie użytecznej, jak również nie miał związków z opozycją polityczną.

Źródła:
Jarosław Lubiak (red.), "Szczerość i blaga. Etyka prac Łodzi Kaliskiej w latach 1979-89", Łódź 2009.
Marek Janiak (red.), "Kultura Zrzuty", Warszawa 1989.
Łódź Kaliska (red. i oprac.), "Bóg zazdrości nam pomyłek", Łódź 1999.

Ksiądz Henryk Jankowski jest najbardziej znanym kapelanem związku zawodowego „Solidarność”, związanym z ruchem od 1980 roku.

Otrzymał święcenia kapłańskie w roku 1964. Po służbie w dwóch innych kościołach w Gdańsku, w 1970 objął stanowisko proboszcza parafii świętej Brygidy (na terenie podlegającym tej parafii znajdowała się m.in. Stocznia Gdańska). Działalność Jankowskiego jako kapelana "Solidarności" rozpoczęła się 17 sierpnia 1980, kiedy podczas strajku w Stoczni Gdańskiej odprawił mszę „za strajkujących i za rządzących, o rozwagę i o mądrość dla obu stron, o pokój i sprawiedliwość w Ojczyźnie”. Takie msze odprawiał codziennie przez cały czas trwania strajku. Od tego czasu należał do ścisłego grona otaczającego Lecha Wałęsę. Uczestniczył w I Zjeździe Regionalnym „Solidarności” w Gdyni latem 1981 roku. Według niektórych wspomnień i relacji mediował między wyłaniającymi się konkurencyjnymi nurtami w łonie „Solidarności”, starał się utrzymać spójność związku i niwelować napięcie między głównymi oponentami (w tamtym czasie Lechem Wałęsą i Andrzejem Gwiazdą).  

Z racji swojej działalności opozycyjnej był obiektem zainteresowania służb bezpieczeństwa. Pomagał trójmiejskiej „Solidarności” w uzyskiwaniu pomocy od amerykańskiej Polonii (głównie leków), organizował kolonie dla dzieci działaczy „Solidarności” i pomoc finansową dla represjonowanych przez tajne służby. Plebania kościoła świętej Brygidy była bezpiecznym miejscem spotkań dla trójmiejskich opozycjonistów. W 1983 roku, wspólnie z działającym na terenie Warszawy kapelanem Huty Warszawa księdzem Jerzym Popiełuszką, Jankowski organizował pielgrzymkę ludzi pracy na Jasną Górę w Częstochowie. Działalność tych dwóch kapłanów była najbardziej widocznym i jasnym przykładem zaangażowania ówczesnego Kościoła katolickiego w opozycję demokratyczną w Polsce, która jest upamiętniana i wykorzystywana przez NSZZ „Solidarność” po dziś dzień. Także w Archiwum Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w Gdańsku przedmioty związane z księdzem Popiełuszką i księdzem Jankowskim są - wedle słów archiwisty Łukasza Grochowskiego - niezwykle ważną częścią kolekcji.

Działalność księdza Jankowskiego po 1989 roku według niektórych przekreśla jego jasny status opozycjonisty z lat 80. Niejasne powiązania biznesowe, antysemickie poglądy w wygłaszanych kazaniach, współpraca z Młodzieżą Wszechpolską (skrajnie prawicowym ugrupowaniem), oskarżenia o molestowanie seksualne, wreszcie - zdecydowane poglądy polityczne, promowane w kościele także przez wystrój Grobów Pańskich (tradycyjnych przedstawień męki Jezusa Chrystusa wystawianych w kościołach), sprawiły, że legenda księdza Jankowskiego jest pielęgnowana przez środowiska mocno związane tylko z częścią „Solidarności”. Nie zmieniły tego nawet informacje o tym, że według akt Instytutu Pamięci Narodowej, ksiądz Jankowski był kontaktem operacyjnym Służby Bezpieczeństwa.

Jednocześnie należy pamiętać, że biografia księdza Jankowskiego w ciekawy sposób pokazuje, jak po przełomie 1989 roku odnajdywali się byli opozycjoniści i jak jest pielęgnowana pamięć o uczestnictwie księży katolickich w fenomenie pierwszej „Solidarności”. Sprzeczne interpretacje roli kapłana „Solidarności” w ruchu związkowym i opozycji demokratycznej są jednym z przykładów konfliktu pamięci o latach 80. i 90. XX wieku w Polsce.

Badacz kultury, kurator i kierownik Archiwów Artystów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. 

Studiował teatrologię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Na początku lat 80-tych otarł się o środowiska hippisowskie, jednak interesuje się bardziej muzyką punk i Nowej Fali.

W 1991 roku wyjechał z Polski, mieszkał w Sztokholmie i w Hamburgu. Gdy wrócił w drugiej połowie dekady, zauważył, że w sklepach muzycznych nie można kupić płyt punkowych zespołów, które śledził we wczesnej młodości, a których nagrania miał tylko na nagranych amatorsko kasetach.

„Okazało się, że te płyty nie wyszły. – mówi – To był taki czas, że ludzie się pozbywali kaset, szpul, papierów. I gdzieś obudziła się we mnie taka świadomość, by pewne rzeczy próbować ocalić przed zniszczeniem.”

Tak zaczęło powstawać „Archiwum Trasa W-Z” poświęcone polskiej kulturze popularnej lat 1956-1989. Składa się na nie obecnie około 700 godzin muzyki, w tym wiele unikatowych nagrań, również pochodzących z legendarnego festiwalu w Jarocinie. Jarosz jest twórcą Archiwum, jego kuratorem i wydawcą kilku płyt opartych o te zbiory. Dopiero po kilku latach prywatnego rozwijania kolekcji, nazwał ją, sformułował zasady postępowania z materiałem oraz określił, co chciałby z nim w przyszłości robić. W skład Archiwum weszła prywatna kolekcja Waltera Chełstowskiego – pomysłodawcy i organizatora festiwalu w Jarocinie, który w latach 80 był kluczowym cyklicznym wydarzeniem dla polskiej kultury punkowej i muzyki rockowej w ogóle.

Jarosz jest współautorem koncepcji multimedialnej wystawy stałej w Spichlerzu Polskiego Rocka w Jarocinie – muzeum poświęconego historii festiwalu w Jarocinie i historii polskiego rocka.

Reżyser i scenarzysta filmu „Buntownicy i kontestatorzy” (wspólnie z Kacprem Sawickim, 2002). Autor publikacji i wystaw o polskiej muzyce i sztuce lat 80, m.in. książki „Generacja”, wspólnie z fotografem Michałem Wasążnikiem (2010).

W Muzeum Sztuki Nowoczesnej zaczął pracować w 2014 roku.

Rozina Jadrná (née Pokorná) was a Czech journalist and host of the music broadcast on Radio Free Europe. She emigrated from Czechoslovakia in 1948. After a short stay in Paris, she began her career in broadcasting at RFE in 1951 in Munich. She worked there as a radio host and from 1965 also as a DJ in the show “Odpoledne s hudbou” (Afternoon with music). The show, which played contemporary pop, jazz and rock music, focusing on young listeners, was very popular. Rozina Jadrná distinctively co-created its atmosphere, led correspondence and had other forms of contact with its listeners and also hosted a show called “Vzkazy domovu” (Messages Sent Home). After the occupation in August 1968, she personally engaged in helping emigrants, for example accommodating Karel Kryl. In 1980 she co-founded, together with her husband Karel Jadrný, exile edition “Arkýř”. Her activities, e.g. this contact with Czechoslovakia, were followed by the State Security (StB) for a long time – including StB’s well-known agent Minařík. After Rozina Jadrná’s death in April 1988 in Munich, there was a memorial service in the Church of the Most Sacred Heart of Our Lord in Prague; RFE was able to inform listeners about the event thanks to a telephone call by an anonymous listener.

The oppositional activities of Roland Jahn began with the expatriation of the songwriter Wolf Biermann from the GDR in 1976. With relatively spectacular feats to his name, he was a member of the Peace and Human Rights movement. The Friedrich-Schiller University in Jena ex-matriculated Jahn in 1978 from studies in the Faculty of Economic Sciences. In the beginning of the 1980’s he had several stints in prison. Finally, in 1983 he was expatriated against his will. As a journalist with the Free Berlin radio sender, he played a pronounced role in giving a voice to the oppositional elements of the GDR within West Germany. Through his contacts he was able to smuggle printing and copying machines through the Iron Curtain into the GDR. Following reunification he continued work as a journalist. In 2011, the Federal Government appointed him Federal Commissioner for the Records of the State Security Service of the former German Democratic Republic.

František Janouch (b. 1931) is a Czech and Swedish nuclear physicist, publicist, dissident, founder of the Charter 77 Foundation and still a chairman of its board of directors. He studied physics in St. Petersburg and Moscow. After returning to Czechoslovakia, he was Head of the Department of Theoretical Nuclear Physics at the Czechoslovak Institute of Nuclear Research and Associate Professor at the Faculty of Mathematics and Physics of Charles University. In 1970, he was expelled from his posts as a result of political purge and was banned from lecturing at universities. After numerous international protests, he was allowed to emigrate in 1974 and his Czechoslovak citizenship was revoked a year later. He moved his scientific research to Sweden but he also gave a number of guest performances in other Western countries and gained degrees of Dr. a Prof. h. c. at several world universities.

In 1978 Janouch co-founded the Charter 77 Foundation in Stockholm, which he continues to be the head of to this day. He chose the award ceremony of the Monismanien Prize for Freedom of Speech, which was awarded to the Charter 77 movement, to announce the foundation and called upon the public to support persecuted signers of Charter 77. Through the Foundation, Janouch significantly contributed to the founding of the Original Videojournal when he smuggled the first video camera to Czechoslovakia in 1985 and later, more technical equipment for video production and material help. The idea of a “video project” emerged from the correspondence between Janouch, historian Vilém Prečan and Václav Havel at the turn of 1983/1984, but only televisions and video recorders were considered. A year later Havel suggested the possibilities of a video camera which was later handed over to amateur filmmakers from the documentary group Čeněk [Chen-yek]. Before that, the filmmakers had used only analog film and the footage had to go through a risky path in order to be developed abroad. Janouch, as a representative of the Charter 77 Foundation, supported the activities of the Original Videojournal throughout the filming and archived the parts of the samizdat video magazine that were sent.

Vladimír Janoušek was a Czech sculptor and painter. He graduated from the Academy of Applied Arts in Prague in 1950. He met his future wife, Věra Janouškova (neé Havlová), also a sculptor, while he was studying there. He belonged to the generation of sculptors who tried to set themselves against socialist realism through their work, drawing inspiration from the interwar avant-garde. In 1960 he became the founding member of the UB 12 art group. When creating his sculptures, Janoušek would weld together metal materials. Figures featured predominantly – his characters were often surrounded by constructions made from wire. During the mid-1960s, his sculptures began to take on more of a technical character and resembled machine mechanisms. Janoušek became an “undesirable” sculptor during Normalization – he was forbidden from exhibiting in public and his designs were rejected from public competitions. During this period, his work was principally inspired by movement. In addition to sculpture, Janoušek also devoted himself to painting and drawing.

Věra Janoušková was a Czech sculptor, graphic designer and painter. In 1948 she married the sculptor Vladimír Janoušek, who was her fellow student at the Academy of Applied Arts in Prague. In 1960 she helped establish the UB 12 art group, and in the 1960s, alongside her husband, she was one of the most distinctive figures in the Czech art scene. However, as with her husband, she was one of the most persecuted artists during Normalization. She lost all public commissions, was forced to cut off her international contacts and until 1989 she was only able to rarely exhibit her works in unofficial places outside of Prague. After 1989, however, her work began to be exhibited once more, both at home and abroad. Her personal technique was the “stitching” of statues (mainly figures) with welding wire. She also created monochrome, mainly purely white statues from asbestos. From the 1970s an important part of her work also became paper collages.

Augustinas Janulaitis was a famous Lithuanian political and cultural activist. He cooperated with the illegal Lithuanian media, and was an active member of the Social Democratic Party. He translated the Communist Manifesto (the first edition, 1904) into Lithuanian. Janulaitis was persecuted by the Imperial Russian government for his political activity, and was obliged to emigrate. For a few years, he studied at Bern University in Switzerland. He returned to the Russian Empire, and graduated in law from Moscow University. During the interwar period, as a well-known lawyer and professor, he shifted to the political right, and published a critical study about Soviet Russia ('Lithuania and Contemporary Russia', 1925.) Janulaitis was known to students, the academic community and the public as a legal and cultural historian. He collected material about personalities who played an important role in Lithuanian history and culture: about the lawyer and historian Ignas Danilevičius (1787-1843), the writer and folklorist Mykalojus Akelaitis (1829-1887), the poet Kiprijonas Nezabitauskis (1779-1837), the cultural historian Simonas Daukantas (1793-1864), and others. Janulaitis wrote and published biographies of Danilevičius and Akelaitis. His studies in Lithuanian culture had a huge influence on students, including Meilė Matjošaitytė-Lukšienė (1913-2009), who became a well-known cultural historian, and at the end of the 1980s she helped to initiate the Sąjūdis movement along with other Lithuanian intellectuals. Janulaitis was the uncle of Meilė Lukšienė. 

During the Soviet period, Janulaitis was loyal to the regime. He participated in creating the Academy of Sciences in Soviet Lithuania in 1941, and was elected a member. In 1945, he became the dean of the Faculty of History at Vilnius University. However, in 1946, he was accused of 'bourgeois nationalism' during an ideological campaign that was started by Party authorities against 'Western influences' and 'cosmopolitism'. The Party leadership 'reminded' him of his negative attitude towards Soviet Russia. He survived, but retired from the university and the academy. He died in 1950. Students and the younger generation of the Lithuanian intelligentsia saw him as a representative of the cultural elite of independent Lithuania. His studies in 19th-century Lithuanian culture and his collection of documents about activists in the national revival had a huge impact on Lithuanian historians, especially during the period of the national revival in 1988-1990.