Kolekcja Galerii Mospan zebrana przez Tomasza Sikorskiego, prowadzącego to miejsce, jest zbiorem cennych świadectw warszawskiej sztuki neoawangardowej lat siedemdziesiątych. Ze względu na efemeryczny charakter tej sztuki, zachowały się przede wszystkim zdjęcia i niewielka liczba innych dokumentów, takich jak artykuły prasowe. Tymczasem przez blisko trzy lata istnienia Galerii Mospan przewinęło się przez nią znakomite grono polskich i zagranicznych twórców.
Galeria Mospan funkcjonowała formalnie przy klubie Mospan działającym pod auspicjami Socjalistycznego Związku Studentów Polskich Politechniki Warszawskiej, w Centrum Klubowym Ochota, przy Domu Studenckim „Babilon” w Warszawie przy ulicy Kopińskiej 12/16. Oficjalnie była to zatem galeria studencka, jednak de facto jej działalność niewiele miała wspólnego z twórczymi poszukiwaniami młodych inżynierów z Politechniki. Taką formę instytucjonalną postrzegać można raczej jako parasol ochronny, czy też bufor między przyczułkiem neoawangardy a poważniejszymi ośrodkami władzy. W praktyce Galeria Mospan była niedostrzegana nie tylko przez władze polityczne czy akademickie, lecz także przez krytyków lekceważących tego rodzaju niszowe inicjatywy. Parasol SZSP dawał galerii przede wszystkim lokal, na który inaczej nie byłoby szans, a także bardzo skromne wsparcie finansowe.
Początki galerii sięgają 1975 roku, gdy Paweł Freisler, artysta związany z neoawangardowym środowiskiem Ośrodka Kultury Studentów Uniwersytetu Warszawskiego Sigma, twórca „Galerii” – eksperymentalnej przestrzeni wystawienniczej obok Sigmy – znany ze „sztuki intrygi” i polemik ze starszą awangardą z kręgu Galerii Foksal, zaproponował Tomaszowi Sikorskiemu, wówczas studentowi warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, prowadzenie galerii w klubie Mospan, mieszczącym się w akademiku Politechniki Warszawskiej „Babilon” na Ochocie. Sikorski bez wahania przystał na tak wyjątkową propozycję; oficjalnie galeria zainaugurowała działalność w styczniu 1976 roku. Przez pierwszy okres Sikorski opierał się na swoich dotychczasowych kontaktach z ruchu neoawangardowego, zapraszając do Galerii Mospan tych artystów, których twórczość znał i cenił. Już w maju 1976 roku wykrystalizowała się jednak koncepcja galerii jako „domu sztuki”, a więc miejsca wykraczającego poza funkcję ekspozycyjną, w którym artyści mogą się zadomowić, poczuć na tyle swobodnie i swojsko, by realizować nowatorskie, poszukujące przedsięwzięcia, a nie po prostu wystawiać swoje prace. Zgodnie z tym nastawieniem Sikorski odszedł od formuły wernisażu, wydarzenia w swojej galerii nazywając „spotkaniami”. Eksperymentowanie z mediami i technikami szło w parze z poczuciem wspólnotowości i więzi międzyludzkich jako wartości samych w sobie. Ważna była nie tylko integracja kręgów neoawangardowych, lecz także wspólna kreacja, którą umożliwiać miały wydarzenia o otwartej, pozbawionej sztywnego scenariusza formule.
Pod koniec 1976 roku Sikorski zaprosił do współprowadzenia galerii Tomasza Konarta, wtedy studenta Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, związanym z tamtejszymi środowiskami neoawangardowymi, z Warsztatem Formy Filmowej na czele. Wspólnie prowadzili Galerię Mospan do grudnia 1978 roku, gdy kierownictwo klubu pod pretekstem remontu zadecydowało o jej likwidacji; przyczyny tej decyzji nie są znane. Sikorski i Konart kontynuowali rozpoczętą działalność jeszcze przez blisko rok, pod szyldem Galerii P.O. Box 17, pozbawionej stałego adresu.
W Galerii Mospan swoje prace i działania prezentowali artyści tacy jak Zofia Kulik i Przemysław Kwiek (KwieKulik), Paweł Freisler, Edward Dwurnik, Jiří Kovanda, Pawel Tuč, Jacek Malicki, Andrzej Paruzel, Andrzej Partum, Zbigniew Warpechowski, Todosijević Raša, Albert van der Weide, Janusz Bałdyga, Jerzy Onuch i Łukasz Szajna, a także prowadzący galerię Sikorski i Konart. Wiele wydarzeń przybierało nowatorskie wówczas formy wykładu, performansu, pokazu czy spektaklu. Dwukrotnie przedstawiana była dokumentacja działalności Galerii. Jednym z ważniejszych wydarzeń była wystawa Forma i dźwięk prezentujące prace studentów Pracowni Rzeźby Jerzego Jarnuszkiewicza na ASP, zainspirowanych przez awangardowego muzyka i kompozytora Andrzeja Bieżana w marcu 1978 roku. Mimo krótkiego okresu istnienia, Galeria Mospan stanowiła istotny punkt na mapie neoawangardowej Warszawy, a jej twórcy rozwijali w późniejszych latach koncepcje powstałe w ochockim domu studenckim.
Źródła:
Tomasz Sikorski, Galeria Mospan, "Student" nr 19, IX-X 1977.
Tomasz Sikorski, Galeria Mospan i Galeria P.O. Box 17 – opis i kalendarium, http://galeriamospan.blogspot.com/2014/11/galeria-mospan-i-galeria-pobox-17-opis.html;
Tomasz Sikorski, Free Energy, Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej Elektrownia, Radom 2017.
