Projekt Courage, Rejestr i jego użycie w nauczaniu
Projekt Courage (Opozycja Kulturowa – Understanding the CultuRal HeritAGE of Dissent in the Former Socialist Countries) zajmuje się bogatym dziedzictwem sprzeciwu przez kulturę i odkrywa zbiory archiwalne dotyczące opozycji kulturowej w krajach post-socjalistycznych Europy Wschodniej. Celem projektu jest wyjście poza utarte schematy myślenia o kulturze w socjalizmie jako wydmuszce spętanej komunistyczną ideologią i doktryną socrealizmu oraz odejście od myślenia o oporze jako działaniu jedynie politycznym. Projekt skupia się na różnych formach sprzeciwu wobec władzy – opozycji kulturowej w życiu codziennym i odwadze obywatelskiej. Jednym z wyników projektu Courage jest internetowy Rejestr, który zawiera opisy zbiorów archiwalnych (tzw. kolekcji) i zawiera informacje o grupach artystycznych, wydarzeniach, twórcach czy dziełach opozycji kulturowej.
Twórcy Rejestru uważają tę bogatą bazę wiedzy za źródło ciekawego materiału, który można wykorzystać w różnych działaniach edukacyjnych. Materiały z projektu Courage pomagają ukazać mniej znane życie kulturalne krajów socjalistycznych i ułatwiają nauczanie o historii drugiej połowy XX wieku w Europie Środkowo-Wschodniej.
Projekt przedstawia idee i historie ruchów opozycyjnych łącząc je z osobistymi historiami uczestników tamtych wydarzeń, konkretnymi miejscami i środowiskami. Pozwala to uczniom na odnoszenie się do własnych doświadczeń i historii ich rodzin. Licealiści są jedną z grup docelowych projektu Courage. Dzięki dostępowi do wielu relacji , danych, tekstów i obrazów zawartych w Rejestrze, uczniowie:
- zyskują głębszą wiedzę o okresie socjalizmu w Europie Wschodniej,
- dostrzegają złożoność strategii oporu i przystosowania w tamtym okresie,
- rozumieją pojęcia takie jak heroizm, opór i podporządkowanie,
- widzą polityczne i etyczne dylematy współpracy bądź konfrontacji z dominującym reżimem,
- zyskują umiejętność analizy historycznej,
- rozumieją znaczenie wspomnień i relacji świadków historii.
Rejestr i inne materiały wytworzone w projekcie mogą być wykorzystywane przez dydaktyków bez odwoływania się do gotowych scenariuszy postępowania. Mimo to, partnerzy w projekcie Courage, rozwinęli przykładowe narzędzia aby zachęcić nauczycieli do korzystania z materiałów wytworzonych podczas badania. Eksperci opracowali 8 przykładowych lekcji z zadaniami i grami, które pokazują, jak można wykorzystywać źródła z projektu Courage – rejestr, publikacje, katalogi filmów czy wystaw.
Przykładowe lekcje można stosować w grupach nastoletnich (12-18 lat) uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Scenariusze lekcji są przygotowane głównie jako pomoc dla nauczycieli.
Należy pamiętać, że rejestr ma również swoje ograniczenia – baza wiedzy jest jedynie częścią bogatego dziedzictwa opozycji kulturowej w krajach Europy Wschodniej a scenariusze lekcji zawierają wyselekcjonowane przykłady opozycji przez kulturę. Opisy poszczególnych kolekcji w Rejestrze kierują do kolejnych publikacji, stąd także w scenariuszach lekcji pojawią się odwołania do innych źródeł wiedzy.
Wersja angielskojęzyczna scenariuszy lekcji została przygotowana dla potrzeb międzynarodowego odbiorcy i zawiera w sobie odniesienia do historii różnych krajów. Przetłumaczone na języki narodowe lekcje zostały przystosowane do każdego z krajów i koncentrują się na lokalnej specyfice. Głównym celem projektu Courage pozostaje jednak zaprezentowanie i poznanie nie tylko stricte narodowego, ale międzypaństwowego, wschodnioeuropejskiego kontekstu.
Zalecenia pedagogiczne i metodyczne
Ponieważ scenariusze lekcji są do samodzielnego wykorzystania przez nauczycieli, każdy może stosować swoje własne zasady nauczania i sprawdzone techniki dydaktyczne. Niemniej, zespół projektu Courage proponuje pewne podejście pedagogiczne, które może być traktowane przez nauczycieli jako rama koncepcyjna ich działań. Głównym założeniem projektu jest, że przez poznanie postaci, grup artystycznych, wydarzeń i procesów w przeszłości, współczesna młodzież może nabrać przekonań i przyswoić wiedzę istotną dla ich teraźniejszego działania. Refleksja nad historią może pomóc w spojrzeniu na współczesność z innej perspektywy. Lekcje mają nauczyć umiejętności interpretacyjnych a co za tym idzie, krytycznego myślenia o przeszłości i teraźniejszości, w którym zawiera się dążenie do sprawdzania informacji, stawianie pytań i kwestionowania narzuconych formuł. Z tego też względu, w scenariuszach lekcji nacisk kładziony jest na złożoność sytuacji, różne interpretacje wydarzeń i dylematy towarzyszące oporowi w krajach socjalistycznych. Materiały Courage nie mają na celu przekazania jednostronnego i jedynie słusznego sposobu widzenia przeszłości, tylko skłonienie do refleksji i do porównań między współczesnością a historią.
Kluczowym jest, aby proces dydaktyczny zainicjowany przy użyciu scenariuszy lekcji Courage toczył się z pomocą nauczyciela. Naszym podejściem jest pedagogika oparta na działaniu, gdzie uczniowie są aktywnymi podmiotami zanurzonymi we własnym kontekście społecznym (podobnie jak bohaterowie zajęć). Skutkuje to twórczym napięciem między sprawczością osób, ich zdolnością do szybkiego reagowania a ich zanurzeniem w kontekście społeczno-kulturowym i uwikłaniem w relacje i interpretacje innych osób. Nauczyciele mogą wykorzystać to napięcie przez podkreślanie podobieństw i różnic między sytuacjami ze współczesności i teraźniejszości, w ten sposób podwyższając społeczne kompetencje uczniów. Uczniowie są zachęcani do spojrzenia na własne otoczenie w bardziej zniuansowany sposób i odkrycia kontekstu społeczno-kulturowego, w którym sami funkcjonują. Co więcej, z pomocą nauczycieli, młodzi ludzie mogą zyskać większą samoświadomość siebie oraz nabrać umiejętności interpretowania różnych źródeł.
Należy wspomnieć o przystawalności proponowanych lekcji do podstaw programowych w poszczególnych krajach. Lekcje mogą być wykorzystane do realizacji podstawy programowej przedmiotów obejmujących swoim zakresem historię i literaturę późnego socjalizmu a także do pogłębiania wiedzy podczas zajęć z etyki, sztuki, czy wychowania obywatelskiego czy innych aktywności szkolnych – wycieczek, projektów, dni tematycznych. Nauczyciel powinien przystosować scenariusze lekcji do państwowej podstawy programowej i do aktywności edukacyjnej, w której wykorzysta materiały Courage. Nie polecamy dawania uczniom tekstu lekcji bez nadzoru i pomocy ze strony nauczyciela. Po wstępie nauczyciela, zaprezentowaniu materiałów i Rejestru, uczniowie mogą jednak samodzielnie zajmować się wykonaniem zadań zawartych w scenariuszu.
Scenariusz lekcji
Każda lekcja ma taki sam scenariusz, który zostanie zaprezentowany i opisany poniżej:
- Krótkie wprowadzenie prezentuje temat i podsumowuje zawartość lekcji w 2-3 zdaniach. Na stronie internetowej krótkie wprowadzenie umieszczone jest obok tytułu lekcji, aby odbiorcy mogli szybko zrozumieć tematykę zajęć.
- Poniżej są wymienione ważne zagadnienia używane podczas lekcji. Nie ma w tym miejscu ich definicji, ale są one kluczowe dla zrozumienia tematu. Nauczyciel powinien je objaśnić bądź poprosić uczniów o próbę ich zdefiniowania przy użyciu Internetu bądź w toku dyskusji.
- Kompetencje to pożądany wynik lekcji (czytania testów, wyszukiwania informacji w Rejestrze, dyskusji) prowadzonych podczas zajęć. Najlepiej, aby te działania były kierowane bądź inicjowane przez nauczyciela i aby ułatwiał on dojście do pożądanych umiejętności. Jest to podejście zgodne z założeniami edukacyjnymi projektu Courage: nauczyciel powinien myśleć o zajęciach edukacyjnych przede wszystkim jako o procesie, który pogłębia wiedzę, wpływa na postawy i umiejętności przez działanie. Zaleca się myślenie o tych efektach nauczania podczas planowania zajęć lekcyjnych, tak aby nie ograniczać efektów dydaktycznych jedynie do przyswajania wiedzy.
- Tekst główny lekcji jest napisany w stylu podręcznika szkolnego, zawiera jednak więcej elementów interaktywnych. Tematy lekcji podzielone są na podrozdziały. Nauczyciel może albo prezentować zawartość podrozdziału albo poprosić uczniów o jego samodzielne przeczytanie. Po wyjaśnieniach ze strony prowadzącego zajęcia, uczniowie mogą wracać do tekstu i lepiej go rozumieć. W samym tekście można znaleźć prezentację wydarzeń historycznych, postaci, procesów i źródeł, która w przystępny sposób podsumowuje i wyjaśnia temat lekcji i zachęca uczniów do sprawdzenia informacji w Rejestrze i do dyskutowania. Nauczyciel może użyć tekstu i proponowanych pytań do organizowania pracy w grupach czy inicjowania dyskusji. Rejestr i odnośniki do Rejestru są ważną częścią lekcji i dostarczają bogatego materiału do analizy. Rejestr pozwala uczniom na wyszukiwanie coraz to nowych informacji i pogłębianie wiedzy. W zależności od czasu jaki można poświęcić na lekcję, nauczyciel możne używać Rejestru podczas zajęć – w formie pracy indywidualnej bądź grupowej – albo zlecić przeszukiwanie Rejestru jako pracę domową. Niektóre z ćwiczeń na końcu scenariusza lekcji są przykładem tego, jak można wykorzystywać Rejestr w dalszej pracy. Uczniowie, którym spodoba się tematyka i sposób prowadzenia zajęć, będą mogli powracać do Rejestru i pogłębiać swoją wiedzę na interesujące ich zagadnienia. Cały proces wykorzystywania materiałów Courage będzie się różnił w zależności od okoliczności przeprowadzenia lekcji i grupy uczniów – a przewodnik jest tylko wskazówką dla nauczyciela.
- Ćwiczenia to przykłady tego, jak można zachęcać uczniów do nauki przez działanie i ćwiczenia. Zadania są zwykle związane z Rejestrem bądź odwołują się do otoczenia uczniów. Nauczyciel może korzystać z gotowych zadań bądź przygotować swoje autorskie zadania, dostosowane do możliwości i potrzeb grupy. Należy jednak zawsze pamiętać o właściwym dobraniu ćwiczeń podczas planowania lekcji, mając na uwadze umiejętności, jakie chcemy aby uczniowie pozyskali. Kompetencje, jakie można rozwinąć podczas zajęć zależą nie tylko od przyswajania tekstu, ale przede wszystkim od praktycznego wykorzystania materiałów.
- Eksperci przygotowali również dodatkowe gry, dostępne na podstronie internetowej “Playground” (strefa gier). Choć są one głównie do samodzielnego użytku i utrwalania informacji pozyskanych podczas lekcji, nauczyciele mogą używać gier do sprawdzenia wiedzy uczniów.