Archiwa Przełomu 1989–1991 to wspólny projekt Kancelarii Senatu i Kancelarii Prezydenta RP realizowany pod Honorowym Patronatem Prezydenta RP. Projekt dąży do stworzenia w Kancelarii Senatu i w Kancelarii Prezydenta RP centrum informacji na temat historii lat 1989–1991 przy współudziale wszystkich polskich archiwów, muzeów, bibliotek, ośrodków kultury, nauki i innych. Głównym celem projektu jest stworzenie internetowego katalogu zasobów. W kolekcji znajdują się dokumenty przekazywane przez pracowników i członków Parlamentu RP oraz dokumenty oficjalne należące do Kancelarii Senatu i Kancelarii Sejmu ukazujące zmiany zachodzące w polskim życiu społecznym, politycznym i kulturalnym w latach 1989 - 1991.
Archiwum Przełomu jest projektem organizowanym wspólnie przez Kancelarię Senatu i Kancelarię Prezydenta RP od 2009 roku. W dwadzieścia lat po częściowo wolnych wyborach wśród badaczy historii najnowszej pojawiło się zwiększone zainteresowanie przełomem roku 1989 i wczesnych lat dziewięćdziesiątych. Jak mówią pracownicy Archiwum Przełomu, istniała potrzeba uporządkowania tematycznego bogatych zbiorów Archiwum Senatu i innych instytucji tak, aby mogły być one wykorzystywane do celów badawczych i popularyzatorskich.
Duża część Archiwum Przełomu pochodzi ze zbiorów Archiwum Kancelarii Senatu RP, które ma bardzo ciekawą historię. Jako instytucja zlikwidowana po drugiej wojnie światowej, wskrzeszona w 1989, Senat RP dopiero budował swoją dokumentację i model działania. Do Archiwum Senatu stopniowo trafiały materiały byłych opozycjonistów, którzy w wyborach 1989 stali się posłami i senatorami - m.in. Bogdana Borusewicza, Henryka Wujca, Lecha Kozioła. Archiwum Senatu RP przejęło też rozproszone materiały Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego i Komitetów Obywatelskich z regionu Mazowsze (te drugie zostały odnalezione przypadkiem w Pałacyku Sobańskich w alejach Ujazdowskich i uratowane przed zniszczeniem).
Pierwsze działania w celu sklasyfikowania i zdigitalizowania zasobów Archiwum Kancelarii Senatu tak, aby były one częściej wykorzystywane przez szersze grono badaczy, podjęto w latach 2009-2010. To wtedy narodził się pomysł stworzenia odrębnego projektu powiązanego z Archiwum Senatu, ale stanowiącego jednocześnie oddzielną, spójną całość, pod własnym szyldem i z przemyślanymi narzędziami informatycznymi dostosowanymi do potrzeb tego archiwum. Rozpoczęto rozmowy między Kancelarią Senatu a Kancelarią Prezydenta RP dotyczące rozpoczęcia wspólnego projektu archiwalnego, które zaowocowały podpisaniem w 2013 roku porozumienia o współpracy między tymi instytucjami. Już wcześniej jednak partnerzy projektu "Archiwa Przełomu" inwestowali w narzędzia informatyczne niezbędne do digitalizacji i stworzenia dobrze uporządkowanego zespołu archiwalnego - dokonywano zakupów komercyjnych programów takich jak ZEUS (baza danych), HERMES (aplikacja dla użytkownika portalu do opracowania i skatalogowania zbiorów) czy AFRODYTA (przewodnik po zasobie archiwum).
Powstanie "Archiwum Przełomu" było odpowiedzią na rosnące zainteresowanie badaczy dziejów najnowszych latami 1989-1991, widoczne szczególnie przy okazji obchodów 20-lecia wyborów z 1989 roku. Archiwa Senatu RP zawierają dokumentację opozycjonistów, którzy zostali wybrani do Sejmu i Senatu w wyborach 1989 roku i tym samym są ważnym świadectwem tworzenia się nowej klasy politycznej - osób przez lata będących poza oficjalną polityką w de facto monopartyjnym państwie socjalistycznym, które po demokratycznych przemianach uzyskały wpływ na rzeczywistość państwa. Archiwum Przełomu jest ważnym zasobem dla najnowszej historii Polski, jako że pokazuje historię opozycji demokratycznej w Polsce, jej działania w mniejszych miejscowościach - poza głównymi miastami takimi jak Warszawa, Gdańsk, Wrocław; wewnętrzne dyskusje odbywane w biuletynach i przygotowanie do negocjacji z przedstawicielami PZPR. Archiwum Przełomu pokazuje także późniejsze zmagania z nową sytuacją - latami 1989-1991 - kiedy szybko zmieniające się warunki polityczne, ekonomiczne i społeczne zmuszały nowe elity polityczne do podejmowania trudnych decyzji. Jak sama nazwa wskazuje, Archiwum prowadzone wspólnie przez Kancelarię Senatu i Kancelarię Prezydenta RP, skupia się właśnie na latach kluczowych dla przejścia między socjalistyczną a liberalną demokracją.
Prowadzący projekt "Archiwa Przełomu" starają się, żeby z jego zasobów korzystali nie tylko akademicy - historycy, politolodzy, socjolodzy, ale żeby docierała też do szerszej publiczności - uczniów, studentów i osób zainteresowanych historią najnowszą. Stąd prężnie działający portal projektu i narzędzia informatyczne ułatwiające poruszanie się po zasobie, inne niż te wykorzystywane standardowo przez polskie placówki archiwalne.
"Archiwa Przełomu" przede wszystkim skupiają się na przekazaniu wielości postaw, strategii i trudnych decyzji podejmowanych przez nowych i starych aktorów polskiego życia politycznego w drugiej połowie lat 80. i na początku lat 90.
Opis zawartości
W Archiwach Przełomu znajduje się dokumentacja przekazana przez 29 instytucji. Zdecydowaną większość zasobu stanowią dokumenty w formie skanów i materiały ulotne takie jak ulotki, biuletyny, informatory. Ogólnie w projekcie "Archiwa Przełomu" w różnym stopniu i na różnych zasadach uczestniczy ponad 150 podmiotów - 62 z nich to osoby prywatne; 90 - instytucje i organizacje. Jedną z ważniejszych części kolekcji jest dokumentacja Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, w której odzwierciedlona jest rzeczywistość społeczna późnych lat 80 i początku lat 90. Podobnie dokumenty Komitetów Obywatelskich z Warszawy i "regionów" są ważną częścią zbioru. Część kolekcji stanowią także nagrania wywiadów z senatorami I i II kadencji Senatu RP, w których dzielą się oni swoimi wspomnieniami i doświadczeniami z wcześniejszej działalności opozycyjnej oraz początków polskiego parlamentaryzmu po roku 1989.
Zawartość
fotografie: 1000-
literatura podziemna (regularne wydawnictwa archiwalne takie jak broszury, biuletyny, ulotki, raporty, akta, dokumentacje, dokumenty robocze, notatki ze spotkań): 1000-
Kubaś, Robert, Justyna Orysiak-Kalbarczyk, and Małgorzata Lipińska. Nasi w Sejmie i w Senacie: Obywatelski Klub Parlamentarny 25 lat później. Warszawa: Kancelaria Senatu, 2015.
