Eustachy Kossakowski, mimo ukończenia studiów na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, wybrał profesję fotografa. Od 1957 roku podjął współpracę ze społeczno-kulturalnymi magazynami ilustrowanymi takimi jak „Polska”, „Ty i Ja”, „Zwierciadło”, „Stolica”. Pisma te, ukazujące się w oficjalnym obiegu, pokazywały pozytywny i atrakcyjny obraz życia codziennego, gospodarczego i kulturalnego w PRL. Można też jednak na nie spojrzeć jako na efekt klimatu politycznej „odwilży” po 1956 roku. Jak pisał Andrzej Dobosz o miesięczniku Polska, jego reporterzy „utrwalali w rocznikach pisma obraz nie Polski Gomułki, władzy z jej rytuałami, lecz istniejącą rzeczywiście mimo wszystko, dostarczającą nam wzorów i miar, Polskę Tatarkiewicza, Kotarbińskiego i Ossowskich, Aleksandra Gieysztora i Hugona Steinhausa, Sołtanów: fizyka i architekta, Ireny Eichlerówny i Haliny Mikołajskiej, ocalałe fragmenty Warszawy, europejskiego miasta lat 30., ulice z plakatami Henryka Tomaszewskiego, Lenicy, Młodożeńca, budowle Jerzego Hryniewieckiego i Zbigniewa Karpińskiego”. Słowem, to co w życiu naukowym i kulturalnym tamtych lat najciekawsze.
Choć było to w zasadzie „przedsięwzięcie propagandowe na bardzo wysokim poziomie”, to zarazem „było to jedyne pismo krajowe, łatwo dostępne, w którym można było czytać o pewnych postaciach i zjawiskach zaledwie tolerowanych przez władze.”
Kossakowski, przemierzając Warszawę i Polskę na lambretcie, tworzył dziesiątki czarno-białych fotoreportaży. Możemy zobaczyć, jak wyglądał warszawski Sylwester 1959, „otwarcie Supersamu”, „trening łyżwiarstwa figurowego na Torwarze” czy szpitalne korytarze ortopedii dziecięcej. Jest nieco obrazów industrializującego się państwa socjalistycznego („Przemysł siarkowy w Tarnobrzegu”, „Zakłady Kasprzaka”). Jest też koncert jazzowy Dizziego Gillespiego, wykład filozofa Leszka Kołakowskiego z 1965, a nawet reportaż z planu kultowej dziś komedii Hydrozagadka z 1970. Są również wydarzenia polityczno-dyplomatyczne, jak np. „Wizyta lekkoatletów amerykańskich w Polsce”, „Marsz Pokoju Hiroszima-Oświęcim” z 1963 czy reportaż o „żołnierzach algierskich w ośrodku rehabilitacyjnym w Śremie koło Poznania”.
W zbiorach z tego okresu są także fotografie wyodrębnione tematycznie, skatalogowane jako „Architektura Przemysłowa W Polsce”, „Medycyna”, „Nauka”, „Miasto”, „Sport”, „Wieś”, „Lotnictwo”, „Życie Codzienne”, „Portrety”, „Kultura”, „Moda”.
Wszystko to składa się na unikatowy zapis wizualny życia codziennego, gospodarczego, politycznego, sportowego i kulturalnego w Polskiej Republice Ludowej drugiej połowy lat 50. i lat 60.
W 1966 roku powstała w Warszawie awangardowa Galeria Foksal, powołana z inicjatywy krytyków i artystów zainteresowanych sztuką konceptualną oraz efemeryczną sztuką zdarzeń.
Eustachy Kossakowski od początku pełnił funkcję wizualnego kronikarza galerii. Fotografował wystawy, happeningi, environments, instalacje, ale także życie toczące się wokół nich towarzyskie i prywatne artystów.
Nawiązał tym samym ścisłą współpracę z najbardziej uznanymi dziś artystami tego okresu, takimi jak Tadeusz Kantor czy Edward Krasiński, których ulotne działania artystyczne przeszły do historii sztuki między innymi dzięki dokumentacji Kossakowskiego.
W ten sposób powstała jedna z najbardziej znanych i najczęściej reprodukowanych polskich fotografii – dokumentacja Panoramicznego Happeningu Morskiego, akcji Kantora z 1967 r. na plaży nad Bałtykiem, podczas której Krasiński, we fraku, wcielił się w rolę dyrygenta fal morskich.
Kossakowski fotografował również wydarzenia odbywające się w innych środowiskach awangardy lat 60. w Polsce: Teatru Cricot 2 Tadeusza Kantora, teatru Jerzego Grotowskiego, w Galerii Krzywe Koło czy w Galerii Krzysztofory.
Co ciekawe, artyści związani z galerią konsekwentnie nie przyznawali statusu artystycznego fotografii – traktując ją jedynie jako dokumentację.
Wyjątkiem był artysta konceptualny i rzeźbiarz Edward Krasiński – Kossakowski z zapleczem w fotografii reportażowej, zaczął fotografować instalacje Krasińskiego już w czasie montowania, co chwytało procesualny aspekt pracy artystycznej. Złamanie bariery między fotografią a rzeźbą i dyskusja na ten temat wewnątrz środowiska Foksal była jedną z przyczyn konfliktu w jego łonie i w końcu jego rozpadu.
Krasiński i Kossakowski zaproponowali wystawę wielkoformatowych fotografii, które miała łączyć słynna dziś niebieska taśma Krasińskiego, jaką zwykł on łączyć swoje obrazy, grafiki i rzeźby, wykraczając poza płótno na ściany galerii, ale też interweniując nią w inne przestrzenie, np. ściany domów, ubrania znajomych, a nawet nagie ciało swojej trzyletniej córki. Pozostali artyści odrzucili taką koncepcję wystawy – to wydarzenie bez precedensu przyczyniło się do konfliktu.
Rozłam w środowisku, a także atmosfera polityczna w kraju, spowodowały, że w 1970 roku Kossakowski zdecydował się na emigrację do Francji.
Tam zaczął uprawiać fotografię konceptualną. Stworzył serie fotograficzne, wystawy i książki skupione na jednym pomyśle. Zdobył uznanie cyklem 6 metrów przed Paryżem (1970-1971), na którym widnieją tablice drogowych z napisem „Paris”, na drogach dojazdowych do francuskiej stolicy, wraz z ich podmiejskim otoczeniem.
Innym znanym cyklem były zdjęcia plam świetlnych, tworzonych przez witraże we wnętrzu gotyckiej katedry w Chartres – Światła Chartres (1983-1990).
Źródła:
Dobosz Andrzej, Eustachy Kossakowski (1925-2001), nekrolog, „Tygodnik Powszechny” 2001 nr 49, s. 15.
Wierzbicka Anna, Eustachy Kossakowski. Fotograf, „Biuletyn Historii Sztuki” 2004, nr 3/4, s. 412-413.
Polit Paweł(red.), Edward Krasiński. Elementarz ABC, Bunkier Sztuki, Kraków 2008.
Sienkiewicz Karol, Eustachy Kossakowski, profil na portalu Culture.pl 2009, http://culture.pl/pl/tworca/eustachy-kossakowski
