COURAGE

łączymy kolekcje

Józef Robakowski (1939) jest jednym z czołowych przedstawicieli neoawangardy w Polsce. Pochodzi z rodziny ziemiańskiej. W latach sześćdziesiątych studiował historię sztuki i muzealnictwo na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, następnie przeniósł się do Łodzi, gdzie ukończył Wydział Operatorski Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej. W Toruniu założył grupy artystyczne Oko (1960), Zero-61 (1961-1969) i Krąg (1965-1967). W latach 1960-1966 był również członkiem Studenckiego Twórczego Klubu Filmowego „Pętla”. W Łodzi założył najważniejszą ze swych grup – Warsztat Formy Filmowej (1970-1977), działający przy szkole filmowej, której wykładowcą jest od 1970 r. (z przerwą w latach 1981-1995). W 1978 r. wraz z żoną Małgorzatą Potocką powołał w prywatnym mieszkaniu Galerię Wymiany. W latach osiemdziesiątych uczestniczył w aktywnościach Kultury Zrzuty.

Robakowski od początku próbował osadzić swoją twórczość w dokonaniach polskiej przedwojennej i powojennej awangardy, zwłaszcza grup Jung Jidysz, a.r., Tytusa Czyżewskiego, Stefana i Franciszki Themersonów, Władysława Strzemińskiego, Katarzyny Kobro, Henryka Stażewskiego, Witkacego, choć także np. do radzieckiego konstruktywizmu. Równie mocno odnosił się do współczesnej międzynarodowej neoawangardy, szczególnie do artystów z kręgu Fluxusu, postkonceptualnych, eksplorujących nowe media. Początkowe eksperymenty z medium fotografii z okresu Zero-61 w latach siedemdziesiątych rozwinęły się do badań materialności i struktury obrazu filmowego, co znalazło wyraz w koncepcji „kina rozszerzonego”. Równolegle Robakowski badał relacje między filmem a ciałem operatora kamery, obserwował codzienny ruch uliczny i dokumentował własne życie prywatne: tak powstała koncepcja „kina własnego”, rozwijana w latach osiemdziesiątych. Po stanie wojennym Robakowski zainteresował się kulturą alternatywną, grupami punkowymi, happeningami ulicznymi; bliska mu była wówczas postawa „nihilizmu pozytywnego”. Wreszcie, w latach dziewięćdziesiątych i później Robakowski rozwijał koncepcję „sztuki energetycznej”. Przez cały ten czas towarzyszyło mu absurdalne, neo-dadaistyczne poczucie humoru, nacisk na autonomię sztuki i artysty, a jednocześnie – wnikliwa obserwacja zjawisk społecznych, a nawet działania interwencyjne bliskie sztuki zaangażowanej. Postawę Robakowskiego wyznaczał nie tyle opór wobec władzy socjalistycznej, ile niechęć do konceptualnej awangardy lat. Związany z tą awangardą teoretyk Wiesław Borowski w słynnym eseju z 1975 r. określił Robakowskiego i podobnych artystów mianem „pseudoawangardy”. Ten pejoratywny epitet przylgnął do postkonceptualnego nurtu neoawangardowego, który sam wolał określać się jako artyści „progresywni” bądź „radykalni”. Robakowski do dziś pozostaje aktywny jako artysta, nauczyciel, kolekcjoner i komentator wydarzeń kulturalnych.

Klasyk polskiej fotografii najbardziej znany z uchwycenia w swych fotoreportażach, portretach i sesjach atmosfery Warszawy lat 50. i 60. – codzienności miejskich ulic, życia kulturalnego i artystycznego, a także ówczesnej mody.

Tadeusz Rolke urodził się w zamożnej warszawskiej rodzinie mieszczańskiej. Jego ojciec był dyrektorem administracyjnego Ratusza Miasta Stołecznego Warszawa. Pochodził z drobnej szlachty kresowej, urodził się w Tbilisi. Zmarł w 1932, gdy syn miał 2,5 roku. Matka, z protestanckiej „burżuazji niemiecko-żydowskiego pochodzenia”, nie miała wykształcenia, ale zdobyła urzędniczą posadę w zarządzie miasta. Nie uchroniło to jednak rodziny przed obniżeniem poziomu życia. (Purzyńska, Małgorzata, 2008).

II wojna światowa wybuchła gdy Rolke miał 10 lat, skończyła, gdy miał 16. Przeżył bombardowania Warszawy w 1939, w czasie których został zniszczony jego rodzinny dom. Wstąpił do młodzieżowej harcerskiej organizacji konspiracyjnej Szare Szeregi. Wziął udział w Powstaniu Warszawskim. Po Powstaniu wraz z ludnością Warszawy został deportowany na roboty przymusowe do Niemiec – pracował tam jako robotnik rolny, potem kopał okopy i rowy przeciwczołgowe.
W czasie wojny miało miejsce jego pierwsze starcie z fotografią: w okupowanej Warszawie oglądał dobrej jakości czarno-białe zdjęcia frontowe w niemieckich ilustrowanych pismach propagandowych.

Wróciwszy do Polski fotografował zniszczenia wojenne i odbudowę Warszawy.
W 1949 roku ze względu na „burżuazyjne pochodzenie” nie został przyjęty na Uniwersytet Warszawski. Zdobywał prace biurowe, m.in. w spółdzielni Społem prowadzącej sklepy spożywce. Został przyjęty na Katolicki Uniwersytet Lubelski na filozofię, którą szybko zmienił na historię sztuki.

W 1952 roku został aresztowany pod zarzutem uczestnictwa w organizacji oskarżanej o działanie na rzecz „obalenia ustroju państwowego”. Sprawa zaczęła się od referatu naukowego jego znajomego o możliwości syntezy ekonomii kapitalistycznej i socjalistycznej, co było drażliwym tematem ze względu na niesubordynację Jugosławii Tito względem ZSRR. De facto żadna organizacja nie istniała, była wymysłem Służby Bezpieczeństwa. W sfingowanym stalinowskim procesie został jednak skazany na 7 lat więzienia. Razem z aresztem był więziony przez prawie dwa lata. Zwolniono go na mocy amnestii w 1954 r. Dostał jednak tzw. „wilczy bilet” – nie mógł kontynuować studiów w żadnej polskiej uczelni.

Zatrudnił się w państwowym laboratorium fototechnicznym i zaczął pracować jako fotograf. Niedługo potem nawiązał współpracę z popularnymi czasopismami społeczno-kulturalnymi oficjalnego obiegu: młodzieżowym „Światem Młodych” i „Stolicą” – pismem o odbudowie Warszawy, które szybko przekształciło się w magazyn o miejskim życiu kulturalnym. Pierwszy stały etat fotografa dostał w prestiżowym miesięczniku „Polska” – „wizytówce PRL” przedstawiającej pozytywny obraz osiągnięć naukowych i kulturalnych Polski zachodniemu odbiorcy, ukazującą się w 5 językach obcych i po polsku.
Miał wtedy okazję poznać zachodnioeuropejskich dziennikarzy, zaczął też publikować w pismach z Niemczech i Skandynawii. Współpracował także z pismem „Ty i Ja” oraz słynnym krakowskim „Przekrojem”.

W 1966 toku powstała awangardowa Galeria Foksal. Jej współzałożycieli, krytyków Wiesława Borowskiego i Ankę Ptaszkowską, poznał jeszcze w latach 50. na studiach w Lublinie. Rolke związał z tym środowiskiem, którego artyści, tacy jak Henryk Stażewski, Tadeusz Kantor, Edward Krasiński są dziś najbardziej uznanymi postaciami sztuki tego okresu. Fotografuje organizowane przez nich ulotne zdarzenia artystyczne, w tym pionierskie happeningi, environments czy instalacje, które weszły do historii polskiej sztuki. Razem z przyjacielem i redakcyjnym współpracownikiem Eustachym Kossakowskim stają się autorami wizualnego zapisu działalności tego środowiska. W tym okresie fotografuje też przy pracy rzeźbiarkę Alinę Szapocznikow.

W kolejnych latach przed jego obiektywem stają również międzynarodowe sławy jak Joseph Beuys, Oskar Kokoschka czy Gerhard Richter. W Polsce zaś także sławy innych dyscyplin kultury, jak np. reżyser Andrzej Wajda czy kultowi dziś aktorzy – Małgorzata Braunek, Beata Tyszkiewicz, Kalina Jędrusik, Zbigniew Cybulski. W późniejszym etapie kariery utrzymuje kontakt ze światem sztuki – fotografuje dla zachodniej prasy artystów debiutujących w latach 80 i 90, jak Leon Tarasewicz, Edward Dwurnik, Monika Sosnowska, Zbigniew Libera, Paweł Althamer.

W efekcie antysemickiej nagonki zorganizowanej przez władze komunistyczne oraz udziału polskich wojsk w inwazji na Czechosłowację w 1968 roku, Rolke decyduje się na emigrację. „Nie mogłem wytrzymać tej atmosfery – mówi w wywiadzie z 2008 roku – Już nie do życia to był kraj.” (Purzyńska, Małgorzata, 2008). Nie dostał jednak paszportu – trafił wcześniej na „czarną listę” w efekcie kontaktów z obcokrajowcami oraz nagrania przez SB jego prywatnej rozmowy, w której wyrażał się niepochlebnie o władzach. W 1970 roku wyjeżdża na stypendium artystyczne do Republiki Federalnej Niemiec i już z niego nie wraca. Przez 10 lat mieszkał w Hamburgu, ożenił się z Niemką. Jako freelancer współpracował z czołowymi gazetami zachodnioeuropejskimi, m.in. „Die Zeit”, „Stern”, „Der Spiegel”, „Deutsche Allgemeine Sonntagsblatt”, a także prestiżowym hamburskim pismem artystycznym „Art” (z którym współpracuje okazjonalnie do dziś). Tworzył w tym czasie fotoreporterskie cykle – o hamburskim targu Fischmarkt oraz o podhamburskiej komunie i zarazem ośrodku terapeutycznym dla osób uzależnionych, założonym przez kontrkulturową organizację byłych narkomanów.

Od połowy lat 70. zaczął odwiedzać znów Polskę. Realizował fotoreportaże na potrzeby zachodnioeuropejskich czasopism w okresie „karnawału” pierwszej Solidarności 1980 roku, choć nie trafił do Stoczni Gdańskiej i nie zajmował się w ogóle fotografią polityczną.
Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 zdecydował się zostać na stałe w Polsce, wybierając kierunek migracji odwrotny niż duże grupy Polaków w tamtym czasie. Jednak, jak mówił w wywiadzie Hanny Marii Gizy, opanował go wtedy „bezwład” i z tego okresu zostało niewiele zdjęć. Zachowuje się jednak ciekawa dokumentacja starć ulicznych protestujących z Policją.

W latach 80 fotografował alternatywne życie kulturalne lat 80. Wykonał m.in. sesje Kory Jackowskiej i nowofalowej grupy Maanam.
W latach 90. i 2000. współpracował krótko z Gazetą Wyborczą, wykładał na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego i w Warszawskiej Szkole Fotografii. Tworzył cykle dotyczące żydowskiej przeszłości polskich miasteczek, w tym ruchu chasydzkiego: "Chasydzi" oraz Tu "byliśmy". Odbyło się wiele jego wystaw indywidualnych, powstały też filmy dokumentalne o jego twórczości.

Źródła:
Rolke Tadeusz w rozmowie z Gizą Hanną Marią, Strzępy czasu [w:] Artyści mówią. Wywiady z mistrzami fotografii, Rosikon Press, Izabelin-Warszawa 2011, s. 188-197.
Rolke Tadeusz w rozmowie z Purzyńską Małgorzatą, Motyw na ciele, dodatek „Duży Format” do „Gazety Wyborczej”, 8.04.2008, http://wyborcza.pl/duzyformat/1,127290,5089837.html
Sienkiewicz Karol, Tadeusz Rolke, profil w portalu Culture.pl, 2010, https://culture.pl/pl/tworca/tadeusz-rolke
Tadeusz Rolke – biografia, profil na stronie Archiwów Artystów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, https://artmuseum.pl/pl/archiwum/archiwum-tadeusza-rolke/2243

Historyk sztuki i kulturoznawca, kurator, reżyser.
Inicjator i kierownik projektu Filmoteka Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Adiunkt w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie.
Studiował historię sztuki i kulturoznawstwo na Uniwersytecie Łódzkim.
Obronił doktorat pt. Strategie subwersywne w sztukach medialnych pod kierunkiem prof. Ryszarda Kluszczyńskiego, który został opublikowany w 2006 r.
Pracował w Muzeum Sztuki w Łodzi, a następnie w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie. Tam rozpoczął badania nad polską awangardą lat 70, których efektem była książka Sztuka polska lat 70. Awangarda, opracowana wraz z artystą Piotrem Uklańskim. 
Kurator wielu wystaw, m.in. „Niezwykle rzadkie zdarzenia” w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie (2009), „Analogue: Polish video art from the 70s and 80s w Tate Modern w Londynie (2006), oraz „1,2,3… Awangarda” tamże (2008), „Operators exercises: Open Form Film and Architecture” na Columbia University w Nowym Yorku (2010).
Współautor artystycznego Manifestu Nooawangardy. Nowa Autonomia Sztuki z 2009 r.
Ukończył kurs reżyserii „Program Fabularny Studio Prób” w Szkole Wajdy, pracując nad eksperymentalnym filmem Performer o polskim artyście Oskarze Dawickim. Jego drugi film Serce miłości opowiada o związeku muzyka i audioperformera Wojciecha Bąkowskiego oraz artystki multimedialnej Zuzanny Bartoszek.

Marcin Rutkiewicz (1966) jest kuratorem i animatorem street artu w Polsce, animatorem sceny klubowej, autorem publikacji na temat graffiti, street artu i sztuki w przestrzeni publicznej, a także działaczem społecznym zaangażowanym w redukcję zanieczyszczenia wizualnego powodowanego przez reklamę zewnętrzną.
Rutkiewicz był współzałożycielem (w 2007 roku) i wiceprezesem stowarzyszenia Miasto Moje A w Nim, w ramach którego przez kilka następnych lat walczył o regulację reklamy zewnętrznej w Polsce, przyjęcie ustawowych zasad stosowania outdooru i egzekwowanie prawa reklamowego. W 2009 roku wspólnie z Elżbietą Dymną wydał album Polski outdoor, dokumentujący skalę zaśmiecenia przestrzeni publicznej przez reklamę.
Równolegle Rutkiewicz zajmował się sztuką ulicy. Jako współzałożyciel i prezes Fundacji Sztuki Zewnętrznej zrealizował wiele przedsięwzięć dotyczących street artu, z których jednym z najważniejszych była zewnętrzna galeria graffiti Forty / Forty na warszawskich Fortach Bema. Wspólnie z Elżbietą Dymną wydał dwa albumy dotyczące street artu w Polsce: w 2010 roku Polski street art, a dwa lata temu jego kontynuację Między anarchią a galerią. Również z Dymną opublikował w 2015 roku album Galeria Forty / Forty, poświęcony galerii, której był kuratorem.
W 2011 roku Rutkiewicz razem z Tomaszem Sikorskim napisał książkę Graffiti w Polsce 1940-2010, zaś w 2017 – z Sikorskim i Michałem Wardą - współtworzył wystawę Dzika grafika. Pół wieku ulicznej dywersji wizualnej w Polsce 1967-2017 w warszawskim Muzeum Plakatu. W tym samym roku i pod tym samym tytułem ukazała się publikacja towarzysząca wystawie, w której Rutkiewicz jest autorem jednego z esejów krytycznych. W latach 2012-2016 był członkiem Rady Programowej Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie.
W 2015 roku prezydent Bronisław Komorowski odznaczył Rutkiewicza brązowym Krzyżem Zasługi w uznaniu zasług na rzecz ochrony krajobrazu kulturowego Polski.